ارایه ادبی- بیان

آرایه های ادبی بیان 1- تشبیه بلیغ چگونه تشبیهی است؟ مثال بزنید؟ تشبیهی که ادات و وجه شبه آن حذف شود، «تشبیه بلیغ» نام دارد. مانند: تو حور بهشتی 2- تشبیه بلیغ بر چند نوع است، توضیح دهید؟ دو نوع: 1) اسنادی               2) اضافی 1) اِسنادی: که در آن «مشبهٌ به» به «مشبه» اسناد داده می شود؛ مانند: علم نور است. 2) اضافی: که آن را «اضافه تشبیهی» می خوانند و در آن یکی از طرفین تشبیه به دیگری اضافه می شود؛ مانند: درختِ دوستی، لبِ لعل خود آزمایی 1- در بیتها و جمله های زیر، تشبیهات را بیابید و تعیین کنید که در آنها، کدام یک از پایه های تشبیه حذف شده است؟ - شبی(مشبه)  چون(ادات تشبیه)      شَبَه(مشبه به)،    روی شسته به قیر (معین تاریکی) وجه شبه       نه بهرام پیدا نه کیوان نه تیر «فردوسی»    (معین تاریکی) وجه شبه «هیچکدام از پایه های تشبیه حذف نشده است.» - در شجاعت (وجه مشبه)   شیر رباّ (مشبه به)نیستی(مشبه) در مروّت خود که داند کیسیت؟  «فردوسی» - فرّاش باد صبا را گفته تا فرشِ زمرّدین (تشبیه بلیغ) اضافی بگسترد و دایه ابر بهاری را فرموده تا بناتِ نبات (تشبیه بلیغ) اضافی در مهدِ زمین (تشبیه بلیغ) اضافی بپرورد. «سعدی» «همگی تشبیه بلیغ و به صورت ترکیب اضافی هستند که ادات تشبیه و وجه شبه در آنها حذف شده است.» - لبت تا در لطافت لاله سیراب را ماند                   دلم در بیقراری چشمه سیراب را ماند   مشبه       وجه شبه   مشبه به    ادات تشبیه                   مشبه    وجه شبه   مشبه ٌ به   ادات تشبیه «هیچیک از پایه های تشبیه حذف نشده است.» - وزرا بر مثال  اکلّبا اند.   «وجه شبه محذوف است.»               «شهریار»   مشبه  ادات تشبیه  مشبهٌ به - یکی را گفتند: عالِم بی عمل (مشبه) به چه ماند؟ ادات تشبیه (از مصدر مانستن) گفت: به زنبور بی عسل.  مشبه به «سعدی» «وجه شبه محذوف است». - دروغ گفتن (مشبه) به ضربت لازم (مشبه به) ماند (ادات تشبیه) که اگر نیز جراحت درست شود، نشان بماند. (اثر ماندن) وجه شبه «سعدی» «هیچ پایه ای حذف نشده است.» - ای (مشبه) شده چون (ادات تشبیه) سنگ سیاهی (مشبهٌ به) صبور (وجه شبه) // پپیش دروغ همه لبخندها // بسته (وجه شبه) چــــــو (ادات تشبیه)  تاریکی جاوید گور (مشبهٌ به) خانه (مشبه) به روی همه سوگندها «اخوان» «هیچ پایه ای حذف نشده است و دو تشبیه دراینجا وجود دارد.» - از بس که کوته است و سیه (وجه شبه) زلف یار (مشبه) من گویی (ادات تشبیه) که روز من بود و روزگار من (مشبهٌ به) «مجیر بیلقانی» «هیچ پایه ای حذف نشده است.» - قطره تویی، بحر تویی، لطف تویی، قهر تویی قند تویی، زهر تویی، بیش میازار مرا    «مولوی» «همگی تشبیه بلیغ و از نوع اسنادی هستند که ادات تشبیه و وجه شبه در آنها محذوف است.» تو ¬ در همه آنها مشبه/ قطره، بحر، لطف، قهر، قند، زهر ¬ مشبهٌ به 2- در بیت زیر، یک تشبیه بلیغ اضافی به کار رفته است. آن را بیابید و به گونه ای بازنویسی کنید که همه پایه های تشبیه در آن دیده شود. یک تشبیه غیر بلیغ نیز در بیت دیده می شود. کدام پایه آن حذف شده است؟ آن را به صورت تشبیه بلیغ اضافی و غیر اضافی در آورید؟ گذشت روزگاران بین که دوران شباب ما       در این سیلاب غم ، دسته گلی شاداب را ماند                                                            (تشبیه بلیغ اضافی) «شهریار» بازنویسی سیلاب غم: غـم     چـــون         سیــلاب، تمام وجود مرا در خود گرفت. مشبه  ادات تشبیه        مشبهٌ به                      وجه شبه دوران شباب (مشبه) ما دسته گلی شاداب (مشبهٌ به) را ماند. (ادات تشبیه)«وجه شبه حذف شده است.» ¬ تشبیه غیر بلیغ تشبیه بلیغ اضافی: گل شادابِ دوران شباب ما تشبیه بلیغ اسنادی: دوران شباب، دسته گلی شاداب است. 3- تشبیهاتی بسازید که ادات تشبیه در آنها ذکر شده باشد و مشبهٌ به آنها واژه های زیر باشد؟ آسمان: آسمان چون پرده ای نیلی بود.    غروب: غروب مانند غرق شدن در دریاست.                  ادات                                           ادات غم: غم چو سیلابی رسید از چارسو.         ادات 4- تشبیهاتی بسازید که مشبهٌ به آنها واژه های زیر باشد و ادات تشبیه از آنها حذف شده باشد؟ نسیم: باد صبحگاهی نسیم صبا شروع به وزیدن کرد. بهــــار: جوانی بهار زندگی است. شبنم: قطره شبنم بر برگ گل نشست. 5- تشبیهاتی بلیغ (اضافی و غیراضافی) بسازید که واژه های زیر مشبه آنها باشد؟ دانش: چراغ  (مشبهٌ به) دانش (مشبه) ــــ اضافی        دانش،چراغ      است.ـــــ اسنادی تعلیم: گوهرِ (مشبهٌ به)   تعلیم (مشبه) خود دریغ مدارــــــ اضافی دوستی: درختِ (مشبهٌ به)   دوستی (مشبه)    درخت دوستی بارور است ــــــ اسنادی 6- شبی مهتابی را توصیف کنید و در توصیف خود، پنج تشبیه همانند مثالهای درس بیاورید؟ همراه با دوستی چون یک مغز در دو پوستی شبی را غنیمت شمرده به تفرج صحرا و تماشای بهار و استشمام هوای بهاری قدم در کوهساری پرگل و ریحان نهادیم، قضا را مهتاب شبی که بدر کامل چون عروسان آراسته سر از پرده شرق به آورده و فضای کوهستان را همانند تالاری مزین به چراغهای سبز و آبی درآورده بود، صنع ایزدی در قلعه کوهسار و دامنه سراشیب آن، آبی زلال از دل چشمه سار آفریده که انگار جوی بهشت است جاری در ماه اردیبهشت باری، چراغ ماه یا جنت صحرا به افسونگری پرداخته و با نهفتم در لکه های ابر فضا را چون چراغ چشم زن تاریک و روشن می کرد، عطر گلهای بهاری با هوای کوهساری درآمیخته و مشام جان را مروّح می نمود، به قول عشقی: جهان سپیدتر از فکرهای عرفانی است درون مغزم از افکار خوش، چراغانی است رفیق روح من آن عشقهای پنهانی است چرا که در شب مه، فکر نیز نورانی است

ارایه ادبی۱

آرایه های ادبی 1- سجع چیست؟ یکسانی دو واژه در واج یا واجهای پایانی، وزن یا هر دوی آنهاست. 2- آرایه سجع چگونه پدید می آید؟ آرایه سجع زمانی پدید می آید که کلمات مسجع در پایان دو جمله به کار روند و آهنگ دو جمله را به هم نزدیک سازند. 3- «تضمین المزدوج» چیست؟ اگر سجعها در یک جمله در کنار هم به کار روند، «تضمین المزدوج» نامیده می شود. خود آزمایی 1- در جمله های زیر، سجع را نشان دهید؟ - الهی،اگر بهشت چون چشم و چراغ است،بی دیدار تو درد و داغ (سجع                                  1و2) است.                          (سجع                           1و2)                «منسوب به خواجه عبدالله انصاری» - هرچه زود برآید، دیر نپاید.                    (سجع                                )(سجع                           ) - ظالمی را حکایت کنند که هیزم درویشان را خریدی به حیف و توانگران را دادی به طرح.                                                       (سجع                                 1و2)                           (سجع                            1و2) «سعدی» - آن که بر دینار دسترسی ندارد، در همه دنیا کس ندارد.                            «سعدی»                             سجع                               سجع - سرّ عشق، نهفتنی است نه گفتنی و بساط مهر، پیمودنی است نه نمودنی. سجع1           سجع1                  سجع2           سجع2 «مقامات حمیدی» - تلمیذ بی ارادت، عاشق بی زر است و رونده بی معرفت، مرغ بی پر و عالِم بی عمل               سجع1            سجع2                      سجع1          سجع2       سجع3  درخت بی بر و زاهد بی علم، خانه بی در.                                            «سعدی» سجع4                 سجع3         سجع4 - طالب علم، عزیز است و طالب مال، ذلیل است.                  «منسوب به خواجه عبدالله انصاری»               سجع                         سجع - نیکبخت آن که خورد و کِشت و بدبخت آن که مرد و هِشت.                      «سعدی»     سجع1          سجع2  سجع3    سجع1       سجع2  سجع3 «انواع سجع» 1- سجع «مطرّف» را تعریف کنید؟ کلماتی که آخر یکسانی دارند ولی هم وزن نیستند. مانند: محبت را غایت نیست؛ از بهر آنکه محبوب را نهایت نیست.     «عطار» 2- سجع «متوازی» را تعریف کنید؟ کلماتی هم وزن اند و واجهای پایانی آنها نیز یکی است. مانند: هر که با بدان نشیند، نیکی نبیند.          «سعدی» 3- سجع «متوازن» را توضیح دهید؟ کلماتی که فقط در وزن اشتراک دارند را سجع متوازن گویند.                          مانند: ملک بی دین باطل است و دین بی ملک، ضایع.                    «کلیله و دمنه» خود آزمایی 1- در اشعار و جمله های زیر، سجع را بیابید، نوع آنها را مشخص کنید و درباره ارزش موسیقیایی هر یک اظهار نظر کنید؟ - هنر چشمه زاینده است و دولت پاینده.             «سعدی» سجع متوازی – این نوع سجع از انواع دیگر، ارزش موسیقیایی بیشتری دارد. - خبری که دانی دلی بیازارد، تو خاموش تا دیگری بیارد.             «سعدی» سجع مطرف – این نوع چون فقط در حروف پایانی با هم مشترک اند و ارزش موسیقیایی آن از سجع متوازی کمتر است. - هر که را زر در ترازوست، زور در بازوست.             «سعدی» زر و زور: سجع متوازی --- که ارزش موسیقی بالایی دارد. ترازو و بازو: سجع مطرف---- در اینجا چون با واج آرایی حرف "و" همراه شده است موسیقی آن از سجع مطرف قبلی گوشنوازتر است. - مراد از نزول قرآن، تحصیل سیرت خوب است نه ترتیل سورت مکتوب      «سعدی» تحصیل و ترتیل: سجع متوازی -- چون هم وزن و واج آخر هر دو مشترک است از موسیقی بالایی برخوردارند. سیرت و سورت: سجع متوازی --- چون دارای جناس هم هست از موسیقی بالاتری برخوردار است. خوب و مکتوب: سجع مطّرف--که در واجهای پایانی یکسان اند و کلام را آهنگین ساخته است. - ما به او محتاج بودیم او به ما مشتاق بود.             «حافظ» محتاج و مشتاق: سجع متوازن - چون این هم وزنی همراه با عکس در مصراع است ارزش موسیقیایی آن را دو برابر کرده است. - آن که از جمال عقل محبوب است، خود به نزدیک اهل بصیرت، معذور باشد. «کلیله و دمنه» محبوب و معذور: کلمات سجع و از نوع متوازن است – چون افعال بعد از آنها متفاوت است چندان آهنگی در نثر ایجاد نکرده است. - الحمدلله شهر تبریز است و حسن و جمال خیز. دست از سر من بیچاره بردارید و مرا به حال خود بگذارید.                                                                       «قائم مقام» تبریز و خیز: سجع مطرّف فقط در حروف آخر با هم اشتراک دارند. بردارید و بگذارید: سجع متوازی – در وزن و واجهای پایانی با هم یکسان اند. دو جمله آغازی موزون تر به نظر می رسد. - شما را باغ باید و ما را چون لاله داغ. یکی را لاله و ورد سزاوار است و دیگری را ناله و درد.  باغ و داغ: سجع متوازی  /لاله و ناله:سجع متوازی/ ورد و درد: سجع متوازی «قائم مقام» در همه آنها ارزش موسیقیایی آنها از دیگر انواع سجع بیشتر است و نثر را بسیار زیبا و آهنگین ساخته است. - گاه از دیدن خطّ مکتوب منتعش و گاه از ندیدن روی مطلوب .                 «قائم مقام» مکتوب و مطلوب: سجع متوازی -- که دارای آهنگ و موسیقی زیبایی است. منتعش و مشتعل: سجع متوازن -- که همراه با تضاد آهنگی گوشنواز به عبارت بخشیده است. - روشن روز تویی، شادی غم سوز تویی                 ماه شب افروز تویی، ابر شکر بار بیا «مولوی» روز و سوز: سجع متوازی - افروز با سوز و روز : سجع مطرّف این سجعها همراه با وزن شاد عروضی بیت و مراعات النظیر و تشبیه آهنگی بسیار دلنواز پدید آورده است. - من ز سلام گرم او آب شدم ز شرم او                   و ز سخنان نرم او آب شدند سنگها «مولوی» گرم و شرم و نرم: سجعهای متوازی هستند که ارزش موسیقی شعر را بسیار افزایش داده است. - ده روزه مهر گردون، افسانه است و افسون       نیکی به جای یاران، فرصت شمار یارا «حافظ» گردون و افسون: سجع متوازی و آهنگ بخش مصراع اول است. - ای صاحب کرامت، شکرانه سلامت           روزی تفقّدی کن، درویش بی نوا را        «حافظ» کرامت و سلامت: سجع متوازی که موسیقی دلنوازی ساخته است. - دلبر که جان فرسود از او، کام دلم نگشود از او نومید نتوان بود از او، باشد که دلداری کند «حافظ» فرسود و نگشود: سجع متوازی – نتوان بود با فرسود و نگشود: سجع مطرّف همگی آنها موسیقی زیبایی به شعر بخشیده است. - طبیبی را دیدند که هرگاه به گورستان رسیدی، ردا در سر کشیدی، از سبب آنش سؤال کردند؛ گفت: از مردگان این گورستان شرم می دارم؛ بر هر که می گذرم ضربت من خورده است و در هر که می نگرم از شربت من مرده.                               «جامی» رسیدی و کشیدی: سجع موازی - می دارم و می گذرم: سجع مطرف خورده و مرده: سجع متوازی ارزش موسیقیایی سجع متوازی بسیار زیاد است و نثر را آهنگین ساخته است. سجع مطرف هم موسیقی اش از سجع متوازن بیشتر است.

© 2002, Islamic Republic of Iran Broadcasting Website.